Ekologia - budowa geologiczna

                 1. Litologia, stratygrafia i tektonika

                Obszar opracowania należy do dużej jednostki struktury wgłębnej - niecki brzeżnej, położonej pomiędzy platformą prekambryjską od północnego - wschodu, a zapadliskiem przedkarpackim od południowego - zachodu.

Dostępny badaniom fundament stanowią skały dolnopaleozoiczne głównie kambryjskie, sylurskie łupki, mułowce i iłowce powstałe w warunkach geosynklinalnych.

Tak ukształtowany fundament pokrywają skały osadowe, które poczynając od dewonu powstawały w warunkach platformowych, głównie podczas epikontynentalnych zalewów. W dewonie uskok Izbica - Zamość - Rawa Ruska   podzielił nieckę brzeżną na podniesienie radomsko - kraśnickie w części SW   i rów mazowiecko - lubelsko - lwowski w części NE (w obrębie którego znajduje się obszar opracowania).

                W rowie tym począwszy od środkowego dewonu odkładają się paleozoiczne skały osadowe. Początkowo są to osady morskie. Wyżej występują  lądowe utwory oldrzędu, ponad którymi ponownie pojawiają się osady morskie facji lagunowej. Utwory dewońskie kończą się utworami sedymentacji pełnomorskiej (wapienie, dolomity) oraz piaskowcami i mułowcami reprezentującymi regresyjny etap cyklu sedymentacyjnego. Na utworach dewońskich zalegają osady karbońskie z licznymi warstwami węgla kamiennego o niewielkiej miąższości.

                W jurze podniesienie radomsko - kraśnickie, jak również rów mazowiecko - lubelsko - lwowski objęte zostają przez transgresję morską. Pokrywa osadów mezozoicznych od jury środkowej do kredy górnej stanowi nieckę      lubelską wchodzącą w skład synklinorium brzeżnego. Utwory jurajskie rozpoczynają się mułowcami, przechodzą w dolomity, a kończą się wapieniami i piaskowcem. Strop jury nawiercono w Kol. Zrąb w sąsiedztwie gminy na głębokości 837 m.

                Ruchy fazy młodokimeryjskiej spowodowały regresję morza. Ponowna transgresja objęła całą nieckę brzeżną w górnej kredzie. Miąższość kredy wynosi 819 m. Dolną warstwę stanowią transgresyjne osady, piaski, piaskowce, które przechodzą w utwory węglanowe. Górną przedczwartorzędową warstwę stanowią osady górnego mastrychtu. Po przesunięciu się osi niecki w kierunku NE nastąpiło osadzenie się odpornej opoki.

                Bezpośrednio na utworach kredowych zalega czwartorzęd, ponieważ trzeciorzęd zachował się na bardzo małych powierzchniach. Najstarsze osady czwartorzędowe reprezentują preglacjalna seria piaszczysto - żwirowa przykryta brukiem i żwirami lub soczewkami gliny zwałowej zlodowacenia południowopolskiego. Ponad moreną występują dwie pokrywy soliflukcyjne, dolna gruzowo - gliniasta odpowiadająca zlodowaceniu środkowopolskiemu, natomiast górna młodszej soliflukcji lessowej ze zlodowacenia młodszego.

                Less lub deluwia lessowe pokrywają niemal całą wierzchowinę. W rozmieszczeniu tych utworów można zauważyć pewną prawidłowość.  Na garbach wierzchowinowych ukazuje się kreda lub też pokrywa lessowa jest płytka. Natomiast grubość lessu i produktów jego zniszczenia rośnie w dół. Regułą jest również, że zbocza zachodnie małych południkowych dolinek są pozbawione lessu lub posiadają go niewiele, natomiast less oraz deluwia lessowe znajdują się na stokach zachodnich.

                Na Wierzchowinie Grabowieckiej są dwa ślady lessów, starszy zlodowacenia środkowopolskiego i młodszy zlodowacenia bałtyckiego. Miąższość lessu dochodzi do 20 m.

Wolica głęboko rozcina Wierzchowinę Grabowiecką i posiada piaszczysto - lessową terasę, która łączy się z główną terasą Wieprza. W górnym odcinku Wolicy terasa zbudowana jest z warstwowanych mułków.

Na obszarze gminy terasa najlepiej zachowała się pomiędzy Cieszynem  a Rogowem. W holocenie w obrębie den dolin osadziły się muły i torfy (okres atlantycki).

           
              dalej >>>