Na zdjeciu: Wacław Jaroszyński - honorowy Obywatel Gminy, rozmawia z dziennikarką Radia Lublin w dniu obchodów 740-lecia Grabowca >> więcej

O autorze:

Wacław Jaroszyński jest autorem licznych publikacji, dotyczących dziejów ziemi hrubieszowskiej i losów jej mieszkańców. Napisał wiele artykułów do lokalnych gazet a m.in. artykuł „Władysław Czachurski artysta malarz, 1850-1911” zamieszczony w Kalendarzy Lubelskim z 1982 roku.
Siedem wieków Grabowca jest pokłosiem zainteresowań i badań Autora nad dziejami dawnego miasta królewskiego w ziemi bełskiej – Grabowca. O Grabowcu wzmianki pojawiły się już w 1268 r. Do drugiej połowy XVII wieku, był politycznym i gospodarczym dość rozległego terytorium aby w 1807 roku stać się miastem prywatnym. W roku 1869 Grabowiec przemianowany został na osadę. 
Książka stanowi pierwszy syntetyczny zarys historii Grabowca.

SPIS TREŚCI:

- Tytułowa, Wstęp
- I Najdawniejszy Grabowiec (1268-1447)
- II Dzieje miasta na przełomie wieków (1447 –1650)
- III Grabowiec u schyłku dawnej Rzeczypospolitej 
- IV Miasto rządowe w zaborze austriackim (1772-1809)
- V Miasto prywatne w Księstwie Warszawskim (1809-1814)
- VI Zamiana miasta Grabowca na osadę (1815-1918)
- VII Międzywojenne dzieje Grabowca (1918-1939)
- VIII (W latach II wojny i okupacji (1939-1944)
- IX Grabowiec w Polsce Ludowej (1944-1989) 
- X Zakończenie
- Aneks - Komentarz wydawcy
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.I
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.II
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.III
- Kadencje burmistrzów grabowieckich (1643-1829)
- Mieszkańcy polegli w latach 1944-1946
- Bibliografia
- Spis ilustracji

Rekonstrukcja Zamku Grabowieckiego. 
(Makieta w Regionalnej Izbie Pamięci)

 Wstęp


Grabowiec, dawne miasto grodowe w województwie bełskim, jest dziś osadą gminną w województwie zamojskim. (obecnie w lubelskim przyp. TH)

Wymieniony w publikacji Miasta polskie w Tysiącleciu jako jedna z najstarszych organizacji wczesno-miejskich, należy do miast nie mających swojej monografii. Potrzebę historycznego opracowania dziejów Grabowca odczuwali najbardziej miłośnicy przeszłości osady, pragnący poznać różnorodne procesy rozwojowe, jakie dokonywały się na terytorium ziemi bełskiej.

Okazją do napisania niniejszej książki stała się 700 rocznica istnienia Grabowca i informacji o mim na kartach kronik, która przypadała na rok 1968. Inspiracją była przynależność jej autora do Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego, patronowało zaś temu przedsięwzięciu społeczeństwo i władze Grabowca.

Odtworzenie historii Grabowca i losów jego mieszkańców nastręczyło wielu trudności, wymagało bowiem licznych poszukiwań w archiwach krajowych i zbiorach rękopiśmiennych bibliotek, a także penetracji materiałów publikowanych. Dzieje Grabowca do połowy XVII w. znane są dzięki badaniom prowadzonym nad przeszłością i rolą miast w powiece bełskim przez Henryka Stamirskiego (Powiat grabowiecki w 1472 r.) oraz Maurycego Horna (Kryzys gospodarczy powiatowego miasteczka Grabowca w ziemi bełskiej w I połowie XVII wieku i walka jego mieszkańców z uciskiem feudalnym; Rzemioslo miejskie województwa bełskiego w I polowie XVII wieku). Wiek XVIII jest przedmiotem badań Krystyny Wróbel--Lipowej (Kultura materialna miast królewskich województwa belskiego w XVIII wieku. Dubienka, Grabowiec, Horodło, Tyszowce).

Niektóre wy darzenia z jego przeszłości, szczególnie te bliższe naszym czasom, były zaś wzmiankowane w różnych pracach naukowych i popularnonauko wych, a także artykułach prasowych.

Najstarsze przywileje miejskie, łącznie z dokumentem przeniesienia Grabowca na prawo magdeburskie (17 voluminów ksiąg miejskich), znajdują się w Archiwum Państwowym w Lublinie. W zbiorach tego archiwum znajdują się również księgi grodzkie powiatu grabowicck'ego. księga grodzka horodelska,. a w niej m. in. lustracja miasta z roku 1627, informacje o działalności trzech ostatnich burmistrzów, stosunkach prawnych i układach zwyczajowych między dworem a miastem, burmistrzami i mieszczanami, oraz akta administracyjne z okresu powstania styczniowego.

Materiały źródłowe do dziejów miasta a potem osady Grabowiec z okresu Księstwa Warszawskiego (11 poszytów), Królestwa Kongresowego oraz akta Skarbu Koronnego (np. lustracje królewszczyzn) przechowy wane są w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Dziejów osady nie udałoby się odtworzyć bez sięgnięcia do zbiorów Archiwum Kurii Lubelskiej, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego, Biblioteki KUL, a także zbiorów prywatnych oraz kronik współczesnych — gminy Grabowiec min. miejscowego Koła ZBoWiD.

Monografia niniejsza skonstruowana została na zasadzie chronologicznej. Poszczególne jej rozdziały poświęcone są kolejnym etapom historycznego rozwoju Grabowca. W obrębie każdego z nich omówiono aspekty życia miejskiego charakterystyczne dla danej epoki — problem osadzenia miasta, samego przywileju lokacyjnego, historię herbu i pieczęci miejskiej, zmiany ustroju i przynależności terytorialnej, strukturę społeczną i wyznaniową.

Nie wszystkie zagadnienia związane z dziejami Grabowca mogły być przedstawione z taką samą dokładnością. Nie zawsze pozwalał na to stan źródeł. Lata zaś okupacji potraktowano w sposób syntetyczny ze względu na mnogość faktów i zdarzeń.

Wiele uwagi poświęcono współ czesnym dziejom, omawiając zagadnienia polityczne, społeczne i kulturalne, istotne dla rozwoju Grabowca w czasach Polski Ludowej.

Dopełnieniem materiału zawartego w monografii jest Aneks, będący wyborem źródeł do dziejów Grabowca (dotyczy głównie lat 1447—1869) oraz bibliografia wydawnictw źródłowych i opracowań. Ostateczny kształt uzyskała monografia dzięki cennym wskazówkom jej recenzentów i jednocześnie pierwszych czytelników — doktora Ryszarda Szczygła i profesora Józefa Mazurkiewicza.

Książka ta adresowana jest przede wszystkim do mieszkańców i miłośników Grabowca. Została napisana również z myślą o czytelnikach, dla których będzie źródłem informacji o przeszłości regionu, a dla innych pomocą w zrozumieniu dzisiejszego dnia osady uwarunkowanego tradycją historyczną.