Cd. IX. GRABOWIEC W POLSCE LUDOWEJ (1944—1989)

Uroczystości siedemsetlecia istnienia Grabowca były początkiem czczenia innych rocznic.

I tak 24 czerwca 1973 r. był świętem grabowieckiego Oddziału Straży Pożarnej i Oddziałów z okolicznych wiosek. Przypomnijmy, że pierwsza, wtedy Ochotnicza Straż Pożarna powstała w 1923 r.

Uroczystość pięćdziesięciolecia odbyła się na boisku szkolnym. Referaty okolicznościowe wygłosili: naczelnik gminy Stanisław Leluch, Stanisław Kucharuk, naczelnik powiatu i prezes Zarządu Oddziału Powiatowego i naczelnik OSP Mieczysław Zawalski, mówiąc o historii i tradycji grabowieckiej straży.
Grabowiecka straż otrzymała sztandar udekorowany następnie przez Tadeusza Dmyterke (zastępca przewodniczącego Prezydium WRN w Lublinie) złotym medalem „Za zasługi dla pożarnictwa". Wielu srażaków udekorowano medalem „Zasłużony dla pożarnictwa", wśród nich naczelnika Grabowieckiej OSP Mieczysława Zawalskiego, prezesa OSP Bolesława Grechutę. Medale wręczał powiatowy komendant Straży Pożarnych, kapitan Stanisław Rusinek. On leż przekazał grabowieckiej OSP samochód gaśniczy. Wśród osób wbijających pamiątkowe gwoździe byli: Tadeusz Dmyterko, kapitan Stanisław Rusinek, Stanisław Kucharuk, Regina Boczkowska, Stanisław Kłos. Urcczystości pięćdziesięciolecia OSP uświetniły pokazy sprawnościowe strażaków i występy chóru z Trzeszczan. Kolejnymi uroczystościami były: „Dni Grabowca" obchodzone 19 i 20 września 1970 r., połączone z gromadzkim świętem plonów. Zainaugurowano je złożeniem wieńców pod pomnikiem i zaciągnięciem honorowej warty harcerskiej. Ulicami osady przeszła młodzież szkolna przebrana w historyczne stroje. Podczas harcerskiego ogniska przewodniczący Prezydium GRN przekazał młodzieży symboliczne klucze, by rozsądnie i po gospodar-sku rządziła osadą. Na uroczystość przyjechał z ZSRR były partyzant z okresu II wojny światowej Artiom Kokżajew z małżonką Leną. Opowiadał o dniach wspólnej walki z okupantem, o swej sympatii do Grabowca i ludzi, którzy uratowali mu życie. Pierwszy dzień zakończył montaż poetycki w wykonaniu młodzieży, przeplatany piosenkami wojskowymi i partyzanckimi. Drugi dzień obchodów rozpoczął się na placu szkolnym, na trybunie zajęli miejsca: sekretarz Prezydium PRN Ludomir Kawarski, prezes PZGS Zdzisław Czerkas, goście radzieccy oraz przedstawiciele władz gromady. Z historią ponad siedemsetlet-niego Grabowca zapoznał zebranych przewodniczący Prezydium GRN Bolesław Grechuta. Radziecki gość Artiomow Kokżajew otrzymał tytuł „Honorowego Obywatela Grabowca" oraz dyplom uznania. Na ręce gospodarza dożynek rolnicy i członkinie KGW złożyli wieńce. Uroczystości uświetnił Chór Rolników, wykonując pieśni wojskowe i partyzanckie, oraz pokazy gimnastyczne uczennic Liceum i zawody strażackie. Na ustawionych stoiskach obejrzeć można było płody rolne, a także wystawę sprzętu rolniczego i fotograficzną „Grabowiec w obiektywie", zorganizowaną w miejscowej księgarni. Zgromadzono tu również dzieła pisarzy związanych z powiatem hrubieszowskim. 20 lipca 1980 r. gmina Grabowiec otrzymała Krzyż Partyzancki przyznany uchwałą Rady Państwa za szczególne zasługi w walce z hitlerowskim okupantem. W przeddzień odbyła się uroczysta sesja Gminnej Rady Narodowej, w trakcie której udekorowano Srebrnym Krzyżem Zasługi Bogusława Matczuka i Romana Jabłońskiego; Stanisława Kuropatnickiego — Brązowym, Bronisława Gąsiora „Medalem Zwycięstwa i Wolności" oraz Józefa Janiuka i Mieczysława Ryszkiewicza medalem „Za zasługi dla województwa zamojskiego". Następnie młodzież i kombatanci zaciągnęli wartę honorową przy pomniku, a delegacje społeczeństwa złożyły wieńce i wiązanki kwiatów. O godzinie jedenastej przed Liceum Ogólnokształcącym zebrała się młodzież i mieszkańcy Gminy. Na trybunie honorowej zajęli miejsca: Stanisław Wroński (członek Rady Państwa, prezes Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację), członkowie Egzekutywy i Sekretariatu KW PZPR w Zamościu, m. in.: członek KC PZPR, sekretarz KW — Ludwik Maźnicki, wojewoda zamojski — Stanisław Juraszek, prezes WK ZSL — Zofia Kalisz, a także przedstawiciele kombatantów i wojska. Okolicznościowy referat wygłosił sekretarz KW PZPR Władysław Zubala, który podkreślił zasługi mieszkańców gminy w walce z hitlerowskim najeźdźcą oraz obecne osiągnięcia, Ludwik Maźnicki udekorował sztandar grabowieckich kombatantów ZBoWiD „Krzyżem Partyzanckim". Poczet sztandarowy tworzyli: Franciszek Pawluk, Czesław Surma i Bolesław Janiuk. Uroczystości jubileuszowe były okazją do prześledzenia ważniejszych wydarzeń w siedemsetletnich dziejach Grabowca. Na przestrzeni tych stuleci w życiu osady zaszło wiele zmian. Nigdy jednak nie były one tak dynamiczne, jak w latach Polski Ludowej. Podjęto liczne przedsięwzięcia gospodarcze i społeczne na miarę potrzeb Grabowca i okolicy, powszechny stał się dostęp do oświaty. Przeobrażenia te spowodowały, że Grabowiec ma szansę być miasteczkiem nowoczesnym. Dziesięciolecie 1980—1990 przebył Grabowiec dość dramatycznie. Strajki i wywalczone przez gdańskich i szczecińskich stoczniowców zwycięstwo, uzyskanie obietnic poprawy sytuacji materialnej, wywarły duże wrażenie w tutejszej społeczności. W Grabowcu, silnym ośrodku akowskim w okresie okupacji i po 1944 r., żądania swobód obywatelskich wystąpiły dość wyraźnie. W 1981 r., w czasie Świąt Wielkanocnych (19 marca), staraniem miejscowego Społecznego Komitetu Obywatelskiego postawiono na Górze Zamkowej trzy krzyże, na wzór wzniesionych w 1861 r. Uroczystość ich poświęcenia zgromadziła całe społeczeństwo grabowieckie. Pod koniec 1981 r. swobody obywatelskie zostały ostro ograniczone ogłoszeniem stanu wojennego. Wielu aktywnych grabowieckich i okolicznych działaczy solidarnościowych było internowanych. Mimo to nastał liberalny kurs władz państwowych dotyczący budownictwa sakralnego i pomieszczeń mieszkalnych dla księży. Miejscowy proboszcz, ks. Stefan Sawecki, doczekał wybudowania nowej piętrowej plebanii. Stanęła ona na miejscu budynku spalonego przez partyzantów podczas okupacji hitlerowskiej, który był wtedy siedzibą żandarmerii. Istotnym wydarzeniem stała się 50 rocznica śmierci 37 żołnierzy Wojska Polskiego w bestialski sposób pomordowanych przez Rosjan w potyczce 24 września 1939 r. Pojedyncze akty zabójstw miały jeszcze miejsce w dniach następnych. Zalegalizowanie Społecznego Komitetu Uczczenia Ofiar Września 1939 r. trwało od 5 września 1987 do wiosny 1989 r. Natrafiało na opór tak miejscowych, jak i wojewódzkich organów partyjnych i państwowych. W toku tych starań w marcu 1988 r. zmuszony został do rezygnacji ze stanowiska naczelnika Gminy Grabowiec mgr inż. Jan Potocki. Po dłuższej przerwie naczelnikiem został inż. Wiesław Lachowski. Postępująca liberalizacja, zwłaszcza po rozmowach „okrągłego stołu", pozwoliła już bez formalnego uzyskania zgody (choć w końcu otrzymano ją z ograniczeniem co do akcentów) na postawienie pomnika pomordowanym żołnierzom Września. Na uroczystość jego odsłonięcia i poświęcenia w dniu 16 września 1939 r. przybyły, wraz z członkami Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej z Warszawy, byłych powiatów hrubieszowskiego i zamojskiego, także poczty sztandarowe batalionów „Zośka" i „Parasol". Szkoły Podchorążych z Warszawy, 9 pp z Zamościa, 34 pp z Białej Podlaskiej, 35 pp z Radzynia Podlaskiego, 77 pp Zgrupowania Północnej Ziemi Nowogródzkiej „Krysiacy". Miejscowe sztandary reprezentowały ..Solidarność" Rolników Indywidualnych, organizacje zbowidowskie z Grabowca, Uchań, Komarowa, Skierbieszowa. a także IX Szczep Harcerzy grabowieckiego Liceum Ogólnokształcącego i Ochotniczą Straż Pożarną. Ogólny program tej manifestacji spoczywał w rękach Bogusława Pasiecznego, przewodniczącego Społecznego Komitetu Uczczenia Pamięci Ofiar Września. Po odśpiewaniu Bogurodzicy przez Chór Męski „Harfa" przewodniczący Gminnej Rady Narodowej Jan Załoga powitał przybyłych gości oraz ludność miejscową i sąsiednich gmin. Przypomniane zostały wydarzenia z września 1939 r. Narratorem ze strony Komitetu był Wacław Jaroszyński. W czasie symbolicznej pogrzebowej uroczystości słowa żałobnego rapsodu wygłosiła Franciszka Mierzwa, a dziedzictwo i testament pomordowanych uwidocznione w działalności Armii Krajowej przedstawił Waldemar Nowicki. Stanisława Kotowodę, Piotra Kozłowskiego i Jana Otroc-kiego, miejscowych uczestników walk 1939 r., udekorowano Krzyżem Kampanii Wrześniowej. Podczas Mszy św. odsłonięcia pomnika dokonały dwie najbliższe pomordowanym osoby: dr Krystyna Glinka i prof. Jan Gozdawa Gołębiowski. Liczne wieńce i wiązanki pokryły płytę przed pomnikiem, okolonym metalowym ogrodzeniem, na którym widnieje napis: ,,Bo tracąc pamięć — narody tracą życie". Część artystyczną wypełniły patriotyczne i wojskowe pieśni oraz recytacje aktorów warszawskich: Andrzeja Szczepkowskiego, Kaliny Jędrusik i Anny Nehrebeckiej, a także młodzieży grabowieckiego GOK. Życie codzienne mieszkańców Grabowca na przełomie lat 1989—1S90 cechowała aktywność działaczy „Solidarności". Zmieniły się warunki polityczne. Nastąpił rozwój działalności samorządowej. Wszystko to stworzyło nadzieję na lepszą przyszłość i wszechstronny rozwój miasta.

-----------------------------------------

2 Adolf Koszuta urodził się 28 listopada 1935 r. w Rogowie, w rodzinie chłopskiej. Przez siedem lat był dyrektorem Banku Spółdzielczego w Miączynie, wcześniej (przez 10 lat) lustrator w Centralnvm Związku Spół dzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych. Pełnił szereg funkcji partyjnych: sekretarza propagandy przy POP Oddz. Woj. CZSOP, sekretarza POP w Miączynie oraz członka egzekutywy KG PZPR w Grabowcu. Za działal ność polityczną i społeczną odznaczony zosta' odznaką Zasłużony Działacz Ruchu Spółdzielczego ora/ \v i 974 r. Srebrnym Krzyżem Zasługi. :! Bolesław Grechuta, długoletni sekretarz Biura Urzędu Gminy oraz przewodniczący Prezydium Gromadzkiej Radv Narodowej, urodził się w 1924 r. w Skoromochach Dużych. Naukę w gimnazjum przerwała wojna. Wysiedlony wraz z rodziną w 1943 r., wstąpił do partyzanckich szeregów Armii Krajowej i przybrał pseudonim Lech owiec w kompanii „Czarne go" (Paweł Runkiewicz.) W sierpniu 1944 r. zmobilizowany został do Odrodzonego Wojska Polskiego. Posiada odznakę Grunwaldu, Medal Zwy cięstwa i Wolności oraz medal za udział w walkach o Berlin. Zwolniony z wojska w stopniu sierżanta, w 1947 r., od l stycznia 1955 r. rozpoczął pracę w administracji państwowej. W latach 1955—1958 był referenem w GRN w Skoromochach, w latach 1959—1967 sekretarzem GRN w Szy-stowicach i Grabowcu, w latach 1967—1969 przewodniczącym GRN w Grabowcu. Po likwidacji gromadzkich rad narodowych, od l stycznia 1973 r. otrzymał nominację na sekretarza Biura Urzędu Gminy w Gra bowcu. W 1969 r. ukończył Zaocznie Technikum Administracyjne w Lub linie. Od 1965 r. jest członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i (drugą kadencję) piastuje stanowisko prezesa Gminnego Koła ZSL. Za pracę w administracji państwowej odznaczony został Srebrnym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. 4 Na terenie gminy Grabowiec koła ZSL działają w miejscowościach: Bereść (14 członków), Góra Grabowiec (15), Grabowiec (27), Grabowiec--Urząd Gminy (6), Grabowiec — SKR (8), Henrykówka (10), Majdan Tuczępski (7), Tuczępy 18), Skomorochy Duże (8), Wclica Uchańskr. l1?}, Wólka Tuczępska (8), Żórawlów (6). 5 Jednym z propagatorów powstania dworca autobusowego jest Kisielewicz. G J. R a c h w a ł d, Też gospodarstwo, tylko duże, ,.Tygodnik Zamoj ski" z 4 lipca 1980 r. 8 W latach 1955—1968 Liceum ukończyło 503 absolwentów. W roku 1955 było 20 maturzystów, z których 8 zdawało na studia wyższe, 3 na Studium Nauczycielskie. W roku 1956 — 22 maturzystów: 4 — studia wyższe, l — Szkoła Oficerska, 7 — Studium Nauczycielskie, 8 pracuje na stanowiskach urzędniczych, 2 na roli. Rok 1957 — 21 maturzystów: 4 — studia wyższe, 2 — Szkoła Oficerska, 5 — Studium Nauczycielskie. Rok 1958 — 20 maturzystów: 4 — studia wyższe, 5 — Studium Nauczycielskie, 9 — stanowiska urzędnicze, 2 — na roli. Rok 1959 — 23 ma turzystów: 8 — studia wyższe, 5 — Studium Nauczycielskie, 4 — na roli 6 — stanowiska urzędnicze. Rok 1960 — 16 maturzystów: 7 — nauczycie le, 4 — stanowiska urzędnicze, l — na roli. Rok 1961 — 23 maturzystów: 10 — studia wyższe, 2 — nauczyciele. 11 — stanowiska urzędnicze. Rok 1962 — 16 maturzystów: 14 — studia wyższe, l — Studium Nauczycielskie, l — stanowisko urzędnicze. Rok 1963 — 23 maturzystów: 16 — stu dia wyższe. 4 — Studium Nauczycielskie, 3 — szkoły oficerskie. 9 W roku szkolnym 1969/1970 uczyli: Jerzy Krotkiewicz (dyrektor szkoły) i Zygmunt Raczyński — geografii. Stanisława Banaszkiewicz — języka polskiego. Wiesław Kapica — matematyki, Michał Brzeziński — języka niemieckiego, Dorota Jakubiak — fizyki, Józef Kuszyk — języka rosyjskiego, Celina Kołtun i Aleksander Woitas — historii. Irena Foryt — chemii, Maria Pieczykolan — wychowania fizycznego, Kazimierz Moł-czan — biologii. Wincenty Foryt — przysposobienia obronnego, Teresa Wojtas — wychowania plastycznego. Piotr Zawalski — wychowania mu zycznego. 12 Członkowie Chóru: Antoni Boczkowski, Bolesław Boczkowski, Henryk Boczkowski, Edward Boczkowski, Wincenty Boczkowski, Zygmunt Boczkowski syn (s.) Jana. Zygmunt Boczkowski s. Joachima, Mieczysław Goździejewski, Wacław Ilczuk, Marian Kasprowicz, Roman Kaczmarczuk, Czesław Kalinowski, Franciszek Kołtun, Bolesław Kanikuła, Adolf Kontek, Edward Lisiuk, Zygmunt Materna, Bronisław Mierzwa, Wacław Nowaczewski, Stanisław Nowaczewski, Piotr Oleszczuk, Leon Orzechowski, Edward Pawłowski, Wacław Pawłowski, Edward Prystupa, Edward Sieczkowski, Edward Szpyra, Adolf Unifantowicz, Mieczysław Zawalski. 13 Na temat przygotowań do uroczystości jubileuszowych zob.: ..Sztandar Ludu" z 5 stycznia 1967 r. 14 „Kurier Lubelski" z 4 marca 1969 r. i „Sztandar Ludu" z 5 marca 1969 r. 15 Członkinie Chóru Żeńskiego: Izabela Boczkowska, Kazimiera Czu-bara, Czesława Grechuta, Lucyna Januszewska, Augustyna Kodeniec, Zofia Margol, Weronika Nowaczewska. Cyryla Oleszczuk, Maria Olesz-czuk, Wincentyna Organista, Feliksa Orzechowska, Alina Pietnowska, Janina Prus, Leokadia Sawiniec, Olga Surma, Halina Woszuk. Julia Za rębska, Halina Zawalska. lli Genowefa Solarska posiada listy z podziękowaniami od Bolesława Bieruta, królowej belgijskiej — Elżbiety, Jana Pawia II.

Koniec rozdziału IX

Powrót do spisu treści