SPIS TREŚCI

Strona tytułowa i słowo wstępne
Józef Kus - Księgi miejskie Grobowca (l643-1811)
Bolesław Czata - Relacje z okresu II wojny światowej 1939-1945 - Wstęp
RELACJA 1- Do ziemskiego piekła przez Trawniki na Majdanek w Lublinie
RELACJA 2 - Spotkanie partyzantów
RELACJA 3 - Dramat
RELACJA 4 - Pacyfikacja Grabowca i okolic
RELACJA 5 - Polowanie - rok 1945
Załączniki 1-5 - Uwagi recenzyjne
Elżbieta Widyma - Słownik pojęć z zakresu gwary lokalnej

Uwagi recenzyjne o rozdziale Bolesława Czaty 
„Relacje z okresu drugiej wojny światowej 1939-1945"

Wydanie drukiem relacji Bolesława Czaty uważam za wysoce pożyteczne, niezbędne i pilne. Mimo, że od wybuchu II wojny światowej minęło ponad 60 lat, pamięć o tych wydarzeniach jest wciąż żywa - zwłaszcza wśród starszego pokolenia Polaków.
Zamojszczyzna w planach okupanta była obszarem szczególnym, tutaj mieli się osiedlić Niemcy. Temu celowi podporządkowana była polityka władz III Rzeszy na podbitych ziemiach polskich. Ludność polska poddana została szczególnym represjom i szykanom - zbiorowe przesiedlenia, wywózka do Rzeszy, aresztowania, rozdzielanie rodzin (dzieci od rodziców), kierowanie do obozów zagłady, rozstrzeliwania. Te represje sprawiły, iż Zamojszczyzna była obszarem, który najbardziej ucierpiał i stracił tysiące niewinnych mieszkańców, w tym dzieci, kobiet i starców.
Tutaj rodził się i aktywizował bardzo silny ruch oporu. Grabowiec stanowił ważny punkt tego oporu - synonimem jego jest Rzeczpospolita Grabowiecka. Bolesław Czata był chłopcem, który tak jak wielu równieśników przeżył gehennę mieszkańców Zamojszczyzny. Dwukrotnie aresztowany, bity i poniżany, przebywał w więzieniu w Zamościu, w obozach w Trawnikach i na Majdanku. Szczęśliwie przeżył. W swoim szkicu, będącym realizacją zobowiązania i przyrzeczenia, mówi: Komukolwiek będzie dane przeżyć, ten utrwali tragedię tamtych lat, pokolenia ludzi, którym zbrodnicza machina wojenna zgotowała prawdziwą golgotę. W rozmowie stwierdził, iż pisze z potrzeby serca, chcąc wypełnić zobowiązanie. Marzeniem autora jest utrwalenie wśród młodego pokolenia tych tragicznych wydarzeń, a jednocześnie przez poznanie faktów budowanie trwałego pokoju między narodami.
Bolesław Czata kumuluje w sobie wszystkie najszlachetniejsze postawy Polaków w tej okrutnej wojnie. Będąc w samym środku zdarzeń stawia sobie za cel obiektywne (bez uprzedzeń) rejestrowanie i opisanie faktów. Relacje zatem są świadectwem, które przejdą do historii regionu. Służyć będą przede wszystkim regionalnej społeczności Zamojszczyzny szczycącej się tradycją i burzliwymi dziejami, ale będą mieć także znaczenie ponadregionalne, gdyż ukazuje heroiczne i patriotyczne postawy Polaków w tej okrutnej wojnie.
Uwagi szczegółowe
Publikację należy opatrzyć właściwym tytułem i podtytułem, proponuję: Studia z dziejów Grabowca. Relacje z okresu II wojny światowej 1939-1945.
Tekst relacji wymaga starannej korekty, także zabiegów natury stylistycznej i ujednolicenia zapisu, użycia myślnika, dużych i małych liter, właściwej pisowni skrótów.
Naniosłem na rękopisie niezbędne poprawki i uzupełnienia. Ze względu na dużą ich liczbę, nie wymieniam poszczególnych poprawek.
Za konieczne uważam wprowadzenie załączników, które dotyczyć będąm.in.:
Załącznik nr 1 - wiersz J. N. Kłosowskiego „Po partyzancie dziewczyna płacze";
Załącznik nr 2 - Tablica pamiątkowa z nazwiskami kilkunastu patriotów osady Grabowiec umieszczona w kościele w Grabowcu; Załącznik nr 3 - Pismo Państwowego Muzeum Oświęcim - Brzezinka dotyczące Anieli Czaty;
Załącznik nr 4 - List od towarzysza broni partyzanta z Baku; Załącznik nr 5 - Trasy wycieczkowe do miejsc walki i męczeństwa.
Wyrażam jednocześnie wielki szacunek i uznanie dla autora, który mimo podeszłego wieku zdobył się na spisanie przeżyć będących znakomitym przyczynkiem do poznania dziejów Grabowca i Lubelszczyzny.
Wyrażam słowa najwyższego uznania osobom, które wsparły publikację i doprowadziły do druku.
Kazimierz Spaleniec

Nr 1- Wiersz Kłosowskiego "Po partyzancie dziewczyna płacze"

11 lutego 1942 roku na bazie Związku Walki Zbrojnej została utworzona Armia Krajowa

"Po partyzancie dziewczyna płacze Nie plącz dziewczyno, otrzyj Izy. Jutro się jeszcze z tobą zobaczę, Będziemy razem ja i ty. Górny i chmurny nasz los tułaczy, Lecz polskie słońce świeci nam, Bo każdy los swój wybrał sam"
J. N. Kłosowski

Nr 2 - Tablica pamiątkowa z nazwiskami kilkunastu patriotów osady Grabowiec, umieszczona w kościele w Grabowcu
LECZ JA I BRACI MOI DUSZE I CIAŁO MOJE
DAWAM ZA PRAWA OJCZYSTE WZYWAJĄC BOGA ABY CO
RYCHLEJ NARODOWI NASZEMU MIŁOŚCIWYM BYŁ
KSIĘGA MACHABEJSKA 7-37

W latach 1940-1942 w walce o wolność Polski zostali zamordowani
w Oświęcimiu następujący mieszkańcy osady Grabowiec:

Czarnecki Józef- Ksiądz proboszcz - lat 31
Boczkowski Feliks - Radca Ministerstwa Skarbu - lat 33
Brykalski Adam - Magister farmacji - lat 50
Derkacz Stanisław - Kierownik Szkoły - lat 38
Komforoski Adam - Sekretarz Gminy - lat 55
Nowicki Wincenty - Rolnik - lat 35
Poterucha Jan - Wójt Gminy - lat 35
Surma Antoni - Rolnik - lat 43
Wysocki Piotr - Uczeń Gimnazjum - lat 19
Niech odpoczywają w pokoju
Rodziny

Nie dlatego ta tablica jest w kościele, aby była, ale żeby coś mówiła... Gdyby zaprowadzić do kościoła pierwszą lepszą klasę dzieci ze szkoły i zapytać, co ona oznacza, prawdopodobnie wzruszyłyby ramionami i odpowiedziały: nie wiemy. A to już coś mówi... Naród, który zatraca swoją historię, zatraca i swoją tożsamość.
Nr 3 - Pismo Państwowego Muzeum Oświęcim-Brzezinka dotyczące Anieli Czaty.
Oświęcim dnia .27 czerwca 1980 r.
PAŃSTWOWE MUZEUM OSWIĘCIM-BRZEZINKA 32-603 OŚWIĘCIM 5
L. dz. IV-8521/ 1155/ /1764/80
Pan Antoni Czata, Grabowiec woj. Zamość
Państwowe Muzeum w Oświęcimiu stwierdza, że w materiałach dokumentalnych tut. Archiwum są następujące dane o niżej wymienionym więźniu b. obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka
CZATA Aniela / bliższych danych personalnych, brak/, została przywieziona do obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka /KL Auschultz-Blrkenau/ w dniu 13.12.1942 r. transportem z Zamościa. W obozie oznaczona, jako więźniarka polityczna numerem 26845.
W dniu 13 marca 1943 roku. zginęła w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzazinka. Innych danych o w/w Muzeum nie posiada.
Podstawa informacji: numerowe wykazy transportowe przybyłych do obozu koncentracyjnego Ośwlęcim-Brzezinka i zapisy kobiet zmarłych w obozie.
DYREKTOR mgr Kazimierz Smoleń

Nr 4 - List do towarzysza broni partyzanta z Baku. (zachowana oryginalna pisownia i styl)
Dnia 19 maja 1982 r. Baku
Drogi Przyjacielu Broni Bolek!
Serdecznie dziękuję za list, za przyjacielskie pozdrowienia i życzenia, za braterską pamięć o mnie. Twój list sprawił mi dużą radość, przypominając nasze młode łata, ciężkie czasy wojny, które byli pełny przeżyciami bardzo przykrymi, ałe te czasy są drodzy sercu, bowiem wtedy urodziło się nasze braterstwo, które trwa i będzie się trwać dopóki trwa nasze życie. Nigdy nie zapomnę przyjaźń i braterstwo, które spotkałem u moich kochanych Przyjaciół, moich drodzych Braci w Grabowcu, których liczę jak najbliższych krewnych i którym będę wdzięczny z całego serca w ciągu całego mego życia. Nie wiem, czy mogę zrozumiało wyrazić moje uczucia, bo nie władam językiem polskim jak chciałbym, ale wiem, że zrozumiesz glos mego serca, jak mogłeś zrozumieć mnie w te dalekie czasy, kiedy nie mogłem mówić żadnego słowa po polsku. Zawsze z głęboką wdzięcznościu pamiętam, że nie zginełem w te ciężki czasy tylko dzieńki chłopom z Grabowca, dzieńki partyzantom polskim, które uratowali życie nam - rannym partyzantam radzieckim.
Niski ukłon składam Wam, drodzy moje Ziomki, drodzy moje Bratki w Grabowca! Niski ukłon składam przedpamięciu mych Braci Broni, których życie się spaliło w płomieńiu wojny!
Ty pytasz w listu, czy będąc w Polsce przyjadę do Grabowca? Chyba można odwrót temu sobie wyobrazić? Jeślibyś mając możliwość chociaż na chwilę przyjechać do moich Braci w Grabowcu, nie zrobiłem byś tego, to straciłbym całkowicie poważanie do samego sobie, jako do człowieka...
Zawsze myślą o mych Braciach Broni w Grabowcu, zawsze w ciągu prawie 30 lat sercem jestem z nimi. Tylko bardzo wielka odległość od Baku do Grabowca nie zezwoli, żebym często przyjść i ścisnąć w ramionach mych kochanych Braci.
Obecnie robię wszystko, co mogę, żeby w lipcu lub sierpniu przyjechać do mojej Grabowieckiej Rodzinki partyzanckiej. Jeśli moje starania i wysiłki będą skuteczny, to wkrótce będę miał możność ściskać Ciebie i wszystkich Braci naszej Rodzinki partyzanckiej.
Drogi mój Bracie, przepraszam że moje uczucia, moja wzruszonność, przeprowadziła mnie do niegrzeczności w stosunku do Ciebie: byłem powinny przede wszystkim gratulować Ciebie z okazji że jesteś już dziadkiem, że masz wnuczka, a następne pisać o czymś innym. Nie gniewaj się, przyjm moje serdeczne gratulacja i braterskie życzenia. Staram się wyobrazić jak to wygląda: stary partyzant siedzi u łóżka i dogląda za dzieckiem. Jak na warcie partyzanckiej, tylko bez broni...
Kończąc, proszę przekazać serdeczne pozdrowienia i braterskie życzenia wszystkim Braciom Czatom z rodzinami, całej naszej Rodzinki partyzanckiej i gratulacje Twej małżonki z okazji urodzenia wnuczka. Do mych gratulacji, pozdrowień i życzeń przyłączaje się również żona - Lena.
Ściskam po bratersku i całuję, Twój Artiom


Nr 5 - Trasy wycieczek do miejsc walki i męczeństwa.
Proponujemy trasy wycieczkowe do miejsc walk i męczeństwa Zamojszczyzny. Przy ich wytyczaniu brano pod uwagę:
- wydarzenia historyczne upamiętnione w terenie,
- osobliwości przyrodnicze i uroki krajobrazu,
- żywe miejscowe tradycje płynące z dziejów miast i wsi.
Początek tras, zwłaszcza tych dla turystów pieszych, proponujemy w miejscowościach, do których jest zapewniona komunikacja i znajduje się w nich baza noclegowa. Dodatkowe informacje turystyczne można uzyskać:
- w ośrodkach IT znajdujących się we wszystkich miastach
- w Muzeum Historycznym AK w Bondyrzu
- w Muzeum Walki AK i BCh w Osuchach.


A. TRASY WYCIECZEK DLA ZMOTORYZOWANYCH
1. Zamość - Szewnia Dolna - Bondyrz - Krasnobród - Długi Kat -Józefów - Osuchy - Łukowa - Księżpol - Biłgoraj - Zwierzyniec.
2. Zamość - Zaboreczno - Antoniówka - Tomaszów Lubelski - Bełżec - Susiec - Błodek - Osuchy - Józefów - Biały Słup - Zwierzyniec - Kosobudy - Szewnia Dolna - Zamość.
3. Zamość - Wolica Sniatycka - Tyszowce - Łaszczów - Poturzyn -Małkow - Hrubieszów - Grabowiec - Skierbieszów - Zamość.
4. Zamość - Szczebrzeszyn - Zwierzyniec - Sochy - Bondyrz - Krasnobród - Szewnia Dolna - Zamość.
5. Zamość - Łabunie - Tomaszów Lubelski - Błodek - Józefów -Górecko Kościelne - Bondyrz - Obrocz - Szewnia Dolna - Zamość.


B. TRASY WYCIECZEK PIESZYCH

1. Zamość - Rotunda - Stare Miasto
2. Szewnia Dolna - Wojda - Bliżów - Bondyrz
3. Jozefów - Puszcza Solska - Osuchy
4. Susiec - Błodek - Osuchy
5. Komarów - Wolica Śniatycka
6. Tyszowce - Dębina
7. Poturzyn - Dołhobyczów
8. Biłgoraj - Sól
9. Hrubieszów - Horodło
10. Grabowiec - Skierbieszów
11. Zwierzyniec - Roztoczański Park Narodowy

Góra ^

;