SPIS TREŚCI:

- Tytułowa, Wstęp
Rozdziały: 
- I Najdawniejszy Grabowiec (1268-1447)
- II Dzieje miasta na przełomie wieków (1447 –1650)
- III Grabowiec u schyłku dawnej Rzeczypospolitej
- IV Miasto rządowe w zaborze austriackim (1772-1809)
- V Miasto prywatne w Księstwie Warszawskim (1809-1814)
- VI Zamiana miasta Grabowca na osadę (1815-1918)
- VII Międzywojenne dzieje Grabowca (1918-1939)
- VIII (W latach II wojny i okupacji (1939-1944)
- IX Grabowiec w Polsce Ludowej (1944-1989)
- X Zakończenie

- Aneks - Komentarz wydawcy
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.I
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.II
- Aneks - Dokumenty z lat 1447-1869 - cz.III
- Kadencje burmistrzów grabowieckich (1643-1829)
- Mieszkańcy polegli w latach 1944-1946
- Bibliografia
- Spis ilustracji

 ANEKS - Dokumenty z lat 1447—1869

Sokal - 8 stycznia 1447
Władysław książę mazowiecki i helski przenosi na prawo magdeburskie miasto Grabowiec

Or.: Uszkodzony w czasie najazdu Turków i Tatarów.
Kop.: 1. Warszawa, Arcłiiwum Główne Akt Dawnycłi, Me tryka Koronna, t. 25, k. 68-69, wg transumptu kr, Zygmunta z daty: Brześć Litewski, 23 lipca 1511. Tytuł: Innovacio et con-jirmacio privilegii oppidi Grahowyecz propter sigilli rupturam jactam.
2-3. Tamże, Akta Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznycłi z r. 1821, nr 3195a, k. 252—253v. oraz k. 258-259v.; pełne błędów i z mylną datą 1407.
Reg.: Matricularum Regni Poloniae Summaria, wyd. T. Wierzbowski, t. IV, Warszawa 1917, suppl. nr 816.
Druk.: Zhiór dokum,entów małopolskich, wydał Stanisław Kuraś, Cz. III Dokumenty z lat 1442—1450, Wrocław—War szawa—Kraków 1969, nr 751, s. 210-212. Z niniejszego wydania przedrukowano tekst łaciński oraz dokonano przekładu na język polski.
In nom,ine Domini amen.
Ad perpetuam rei memoriam.

Nos Wladislaus Dei gracia dux Mazowie, Russieąue princeps, necnon terrarum Plocensis, Rawensis, Sochaczowyensis, Gosti-nensis, Plonensis, Zaiukrzensis, dominus et heres Wyznensis et Belzensis etc.
significamus tenore presentium, ąuihus expedit, universis presentihus et futuris, harum noticiam. hahituris,
ąuomodo bona ducatus nostri pro tempore nostri felicis re-giminis m,eliorare cupientes et ad jructus deducere uheriores, volentesque civitati Grahowyecz nuncupate per jelicis recordii preclarum principem, dominum Semovitum condam ducem Ma-zoroie, et Russie genitorem nostrum carissimum, de novo locate condicionem facere meliorem, ut eo melius collocari valeat hominisbusąue inhabitari, ut exinde jructus nobis accrescant uberiores,

predictam civitate7n, nostram de iure Polonica et Rutenico in ius Thevtonicum, quod Maydborgense dicitur, in omnibus pun-ctis, clausulis, condicionibus et articulis universis transferimus et presentibus imperpetuum transmutamus omnia iura Poloni-calia et Rutenicalia per amplius removen(tes) in eadem iia tamen, ąuod cives totaąue coramunitas predicte nostre civitatis iure Thevtonico Maydburgensi decetero gaudere debent et po-tiri, dantes et conferentes eisdem nostris civibus plenam et om-nimodam potestatem intra lim,ites predicte nostre civitatis omnes malefactores, fures, predones et quosqumque alios raptores, spo-lia, jurta atque dampna hominibus dicte nostre civitatis inferen-tes detinendi, captiuandi, incarcerandi, iudicandi, sentenciandi, iuxta exigenciam delicti sive excessus ex sentencia iudicii penam imponendi secundum formam iuris Maydburgensis. Ceterum volumus, quod infra unum miliare ex omnibus partibus dicte nostre civitatis nullus tabernator potum cuiuslibet liquoris, vi-delicet cervisie, vel medonis ad vendendum braxare presumat, nec propinare, nisi in civitate nostra predicta paratum potum, braxatum sive emptum quilibet in sua thaberna possit propinare. Volen(tes) eciam predictos cives nostros predicte nostre civitatis communiter et indivisim nostra speciali prerogativa prosequi et favore ipsis et ipsorum cuilibet exnunc et imperpetuum, in pisci-na nostra parwo rethe, quod Clomia dicitur et hamo parvo pis-cium quorumcumque liberum damus habere usufructum. In cuius recompensam volumus, quod cives sive incole sepiusdicte nostre civitatis, dum et guando casu aqua violente exinundacione agger, wlgariter G r ob I y a, piscine nostre fuerit ruptus et des-tructus, tunc cives et homines ipsius nostre civitatis rejormacio-nem et laborem aggeris nostri predicti cum hominibus villarum nostrarum possetenus facere debent etsint astricti. Insuper ascribimus et tenore presencium conferimus dicte nostre civi-tati, quod nullus mercator, de quibuscumque partibus mundi sit, audeat forisare in villis confinibus sive districtu ipsius civitatis nostre, hoc eciam expresso, ąuod advocatus prenominate nostre civitatis sine voluntate et consensu civium predictorum non debet surrogare seu constituere viceadvocatum, alias L a n g w o y t-h a. Damus eciam prescriptis nostris civibus omnimodani jacul-tatem mensuras ąuaslibet iudicandi, videlicet panni, frumen-torum et liąuorum ąuorumlibet, que iniuste, sive parwe ipsis videbuntur ita, ąuod advocatus ad ista se minin^ie intromittere debet, addicientes et adiungentes ipsis civibus et incolis ipsius nostre civitatis duos laneos agrorum liberos, ab allis laneis solubilibus exlusos, pro extitu, sive depulsione peccorum et pecc-udum, wlgariter Stegna, habendos ac ordinandos iuxta eorum aparenciam meliorem. Yerumtamen pro huiusmodi iuris et gracie nostre donacione prejati cives nostri de ąuolibet laneo culto et possesso per duodecim grossos et de domibus per sex grossos Pragenses nobis nostrisąue successoribus et plebano per sex grossos racione decime super jestum s. Martini conjessoris et episcopi uenerandi annis singulis perpetuis temporibus solvere teneantur. In cuius recompensam prefatos cives et incolas ipsius nostre civitatis ab omnibus nostris iudiciis omnium iudicum nostrorum, palatinorum castellanorum, capitaneorum, woyewo-darum et quorumcunfique officialum nostrorum eximimus peni-tus et perpetuo liberamus, ut per eosdem decetero non iudicen-tur, nec cittentur et cittati non compareant pena eos omnimode nulla seąuente, nisi coram advocato ipsius civitatis, advocatus vero coram nobis et nostris successoribus iure ipsorum Theuto-nico Maydburgensi cuilibet de se ąuerulanti astanbunt respon-suri. Et ut ipsa nostra civitas maiora recipiat incrementa, forum commune uno die in septimana et unum forum annuale in ipsa nostra civitate * statuimus, ąuos di es, tam fori communis, ąunm annualis cives prefati pro ipsorum voluntate duxerint eligendos, sive statuendos. Damus eciam prefatis nostris civibus rasura-torium, wlgariter Postrzygalną, in ipsa nostra civitate, de ąua ipsi cives nostri censum tollent et levabunt pro ipsius civi-tatis utilitate et profectu. Concedimus insuper et larginfiur pre fatis civibus totiąue communitati in nemoribus, seu silvis nostris in graniciis eiusdem nostre civitatis existentibus roborum pro edificiis et lignorum communium pro igne cremandorum liberum habere usufructum exceptis arhorihus pro ineiUficiis, alias B a r-c y, quas ipsi succidere nulla audebunt raczone.

In cuius rei testimonium sigillum nostre maiestatis presen-tibus est appensum sigilloąue minori cera rubea et a tergo im-presso.
Actum et datum in Sokalye, die dominico infra octavas Epifanie anno millesimo ąuadringentesimo ąuadragesimo septi-mo, presentibus ibidem strenuis, generosisąue et nobilibus do-minis, fidelibus nostris: Nicolao Yyznensi, Sassino Plocensi, Gothardo Sochaczowiensi castellanis, Mancyna Rawensi, Johan-ne Jesch Sochaczowyensi vexilliferis, Stanislao capitaneo Bel-zensi, Martino notario curie nostre et Stanislao cancellario nostro Wisnensi, qui presencia a nobis habuit in commissis et aliis ąuampluribus testibus fidedignis.
W imię Pańskie amen.
Ku wiecznej rzeczy pamięci.

My, Władysław z łaski Boga książę mazowiecki i książę rus ki, a także ziemi płockiej, rawskiej, socłiaczewskiej, gostyńskiej, płońskiej, zawkrzewskiej, pan i dziedzic wiski i bełski itd.,
Oznajmiamy niniejszym, komu należy, wszystkim obecnym i przyszłym pragnącym posiadać znajomość tego,
że dążąc do polepszenia interesów naszego księstwa za cza sów naszego szczęśliwego panowania i doprowadzenia do zwiększenia pożytków oraz pragnąc stworzyć lepsze warunki miastu zwanemu Grabowiec, odbudowanemu od nowa przez świętej pamięci przesławnego księcia, pana Ziemowita, niegdyś księcia mazowieckiego i ruskiego, naszego najdroższego rodziciela, aby tym lepiej mogło być lokowane i przez ludzi zasiedlane, a przez to żeby i dla nas wzrastały docłiody,
przenosimy wyżej wymienione miasto z prawa polskiego i ruskiego na prawo niemieckie, zwane magdeburskim, we wszystkich punktach, klauzulach, warunkach i artykułach, i niniej szym po wieczne czasy zmieniamy wszystkie prawa polskie i ruskie, znosząc jak najszerzej [dotychczasowe] na obecne tak. iż mieszczanie i cała społeczność wyżej rzeczonego naszego miasta winni w przyszłości posługiwać się i stosować do niemieckiego prawa magdeburskiego, dając i powierzając tymże naszym mieszczanom, w granicach wspomnianego wyżej naszego miasta, pełne i wszechstronne prawo zatrzymywania, aresztowania, u-więzienia, sądzenia, wyrokowania, stosownie do [popełnionego] przestępstwa czy wykroczenia, nakładania kary na mocy orze czenia sądowego według przepisów prawa magdeburskiego na wszystkich złoczyńców, złodziei, grabieżców i wszelkich innych rabusiów, na pastwiących się, niepraworządnych i krzywdzi cieli ludzi z wymienionego naszego miasta. Ponadto zarządzamy, aby w obrębie jednej mili ze wszystkich stron wymienionego naszego miasta żaden karczmarz nie odważył się warzyć ani dostarczać do sprzedaży jakiegokolwiek rodzaju napitku, a mia nowicie piwa lub miodu; każdy w swej karczmie winien poda wać tylko gotowy trunek uwarzony bądź zakupiony w wymie nionym naszym mieście. Pragnąc także obdarzyć wyłącznie i nie podzielnie wyżej wymienionych naszych mieszczan rzeczonego wyżej naszego miasta naszym specjalnym przywilejem i łaska wością, dajemy im samym, jak i komukolwiek z nich od teraz i po wieczne czasy, wolne prawo połowu niewielką siecią, zwa ną k ł o m i ą \ i na małą wędkę wszelkich istniejących ryb w naszym stawie rybnym. W zamian za to zarządzamy, że miesz czanie albo mieszkańcy częstokroć wymienianego naszego mias ta, podczas kiedy przypadkiem tama, pospolicie [zwana] grob lą^, naszego stawu rybnego zostanie przerwana i zniszczona przez wodę gwałtownego przyboru, wtedy to mieszczanie i lu dzie z tegoż naszego miasta wraz z ludźmi z naszych wsi po winni wedle możności [swych] dokonać odnowienia i naprawy naszej wyżej wymienionej tamy i niech czują się [do tego] zo bowiązani. Dopisujemy do powyższego i niniejszym nadajemy rzeczonemu naszemu miastu [to], ażeby żaden kupiec, z jakiejkolwiek byłby stro-iy świata, nie ważył się handlować w poblis kich wioskach, czyli w granicach tegoż naszego miasta, ze szczególnym uwzględnieniem tego jeszcze, że wójt uprzednio wzmiankowanego naszego miasta nie może wyznaczać czy powoływać wicewójta, inaczej langwójta', bez życzenia i zgody wymienionycłi mieszczan. Nadajemy także wyżej wymienionym na szym mieszczanom wszecłistronne uprawnienie do sprawdzania każdycłi miar, to jest do sukna, ziarna i jakiclikolwiek płynów, które będą im się zdawały niesprawiedliwe, czyli za małe, przy czym wójt w żaden sposób nie może się do tego mieszać, przy znając i dodając tymże mieszczanom, jak i mieszkańcom tagoż naszego miasta dwa wolne łany ziemi wyłączone od innycłi przydzielonycłi łanów, z przeznaczeniem dla wygonu, czyli na pastwisko dla trzód i bydła, pospolicie [zwane] s t e g n ą *, i wy korzystania ich dla poprawy swycti warunków. Jednakże w związku z tym prawem i łaskawym naszym nadaniem wspom niani już nasi mieszczanie zostają zobowiązani do płacenia nam i naszym spadkobiercom z każdego łanu uprawianego i posiada nego po dwanaście groszy i od domów po sześć groszy praskicli oraz plebanowi po sześć groszy tytułem dziesięciny w uroczys tość świętego Marcina wyznawcy i wielebnego biskupa, każdego roku po wsze czasy. W zamian za to wyżej pomienionych mieszczan i mieszkańców tegoż naszego miasta całkowicie wyłączamy i na zawsze uwalniamy od wszelkich naszych sądów i wszystkich naszych sędziów: kasztelanów, starostów, wojewodów i ja kichkolwiek naszych urzędników, aby nie byli przez tychże w przyszłości sądzeni, czy też przed sąd powoływani, a oskarżeni w każdym przypadku aby nie ponosili żadnej grożącej im kary, jak tylko gdy staną przed wójtem tegoż miasta, wójt zaś przed nami i naszymi spadkobiercami, do odpowiedzialności wobec każ dego na nich skarżącego się, według ich prawa niemieckiego magdeburskiego. Ażeby i samo miasto nasze odbierało większe pożytki, ustanawiamy raz w tygodniu targ powszechny oraz je den doroczny jarmark w tymże naszym mieście; dni zaś targu powszechnego, jak i dorocznego, niech wyznaczą bądź ustanowią podług swej woli wyżej wspomniani mieszczanie. Zezwala my także na warsztat do postrzygania sukien, pospolicie (zwany) postrzygalnią', w tymże naszym mieście, od którego nasi mieszczanie będą przyjmowali i pobierali opłaty dla pożytku i dochodu tegoż naszego miasta. Przyzwalamy ponadto i szczodrze darujemy pomienionym mieszczanom i całej społeczności wolne prawo korzystania z drzewa budulcowego i zwyczajnego drewna opałowego z gajów lub lasów występujących w granicach tegoż naszego miasta, wyjąwszy drzewa miododajne, inaczej bar cie*, których niech nie ważą się sami żadną miarą ścinać.
Na świadectwo tego dokumentu przywiesza się na nim na szą pieczęć majestatyczną, a z tyłu (zaopatruje) w pieczęć mniej szą w czerwonym wosku wyciśniętą.
Uczynione i dane w Sokalu w niedzielę w oktawie Trzech Króli roku Pańskiego tysiąc czterysta czterdziestego siódmego, w obecności tamże dzielnych, szlachetnie urodzonych i znakomi tych panów, naszych zaufanych: Mikołaja wiskiego \ Sasina pło ckiego ', Gotarda sochaczewskiego' — kasztelanów, Męciny raw skiego '", Jana Jeża sochaczewskiego " — chorążych, Stanisława slarcsly bełskiego '", Marcina pisarza naszego dworsk.ego i Sta nisława naszego kanclerza wiskiego '\ który otrzymał cd nas polecenie [sporządzenia] niniejszego dokumentu, oraz bardzo wielu innych godnych zaufania świadków.

* w wydaniu tekstu oryginalnego przez S. Kurasia jest: in ipsa nos ctraivitate.
' Kłomia (kłonią, kłomla, kłomica — od kłamać) — sieć rybacka. Zob. Słownik staropolski, t. III, Wrocław—Kraków—Warszawa 1960—1962, s. 296-297.
- Grobla (grobia) — nasyp wzdłuż lub w poprzek rzeki, stawu, wał, tama. jaz. ,Zob, tamże, t. II, 1956—1959, s. 489.
^ Langwójt (landwójt, lantwójt, lantfójt) — 1. zastępca księcia, prze wodniczący w wielkich rokach sądu prawa niemieckiego (sprawował także pewne funkcje administracyjne i gospodarcze zlecone przez właści cieli wsi). Zob. tamże, t. IV, 1963—1965, s. 2-3.
^ Stegna — 1. ścieżka, droga, którą się pędzie bydło na pastwisko, 2. pastwisko. Zob. tamże, t. VIir, 1977—1981, s. 439-440.
5 Postrzygalnia (postrzygadlnia) — warsztat rzemieślniczy, w którym postrzygano sukno. Zob. tamże, t. VI, 1970—1973, s. 461; Zob. także: po-strzygacz — rzemieślnik, który w końcowym etapie produkcji sukna ścinał na nim meszek i przycinał brzegi postawu (=zwo:iu, sztuki tkani ny mającej najczęściej ok. 14 m długości) tamże, s. 452.
" Barć — dziupla w drzewie leśnym, w którym gnieżdżą się pszczoły, obszar lasu z barciami. Zob. tamże, t. I, 1953—1955, s. 62-63.
' Mikołaj z Krasowa i Świebodczyna występuje jako kasztelan wiski w latach 1441—1456, w roku 1464 wspomniany jako zmarły. Kodeks dy plomatyczny Księstwa Mazowieckiego, wyd. J. Lubomirski, War szawa 1963, s. 209; Akta grodzkie i ziemskie, t. III, Lwów 1868—1888, s. 210; A. Wolff, Studia nad urzędnikami mazowieckimi. Warszawa 1963, s. 285.
^ Sasin Lelek syn Niemierzy ze Szczawina, łowczy gostyński (1429), sędzia gostyński (1435—1445), kasztelan płocki (1445—1462). W. Semko wicz, O przysiędze na słońce. Studia historyczne ku czci S. Kutrzeby, t. I, Kraków 1938, s. 432.
° Gotard z Bobska herbu Radwan, kanclerz księcia Ziemowita V (1436—1444), kasztelan sochaczewski (1446—1463). Polski słownik biogra ficzny, t. I, Kraków 1953, s. 196.
1" Męcina z Żelemina, chorąży rawski w latach 1443—1453. Zob. A. Wolff, op. cit..., s. 291.